آموزش و آشنایی با درجات نظامی ایران

سَرباز در معنا کسی است که از جانش در پی آرمانی گذشته باشد.ولی معنای کاربردی این واژه برای کسی به کار برده می‌‌شود که پیشه نظامی‌گری داشته باشد و در ارتش و سپاه خدمت کند که بدین معنا سپاهی و لشکری هم می‌‌گویند.
سرجوخه از درجه‌های ارتش و سپاه است و به فرمانده ۴ یا پنج سرباز گفته می‌شود.
پیش از دوره رضاشاه به سرجوخه "سرجوقه" می‌گفتند. درجه سرجوخه بر روی دوش نصب نمیشود. در ارتش ایران بر روی قسمت پایین آستین و در سپاه بر روی بازو قرار میگیرد.
اخیراً در ارتش ایران کلیه درجات سربازان و سرجوخگان بر روی بازو نصب می گردد.
گروهبان نام یکی از درجات نظامی است. در ارتش و سپاه به کسی گروهبان گفته می‌شود که فرمانده یک گروه باشد. گروه، نام از یگان‌های ارتشی است که معمولاً از ۸ تا ۱۲ نفر تشکیل شده است. هر گروه خود معمولاً از دو جوخه تشکیل می‌شود.
درجه گروهبان در نیروی زمینی برابر با درجه مهناوی در نیروی دریایی است. پیش از دوره رضاشاه به گروهبان "وکیل" می‌گفتند.
اُستُوار درجه ايست در ارتش ایران ميان گروهبان و ستوان.
درجه استوار دو مرحله دارد:
استوار دوم
استوار يکم
سُتوان نام یکی از درجات نظامی است. در ارتش به کسی ستوان گفته می‌شود که فرمانده یک دسته باشد. دسته از یگان‌های ارتشی و سپاهی است که معمولاً ۳۰ تا ۴۰ نفر تشکیل شده است. در مرحله ستوانی نیز امکان ارتقاء وجود دارد و به این منظور درجات ستوان یکمی و ستوان دومی نیز داده می‌شود. ستوان نخستین درجه از درجه‌های افسری است.
خود واژه ستوان یا استوان در فارسی به معنی محکم و قابل اعتماد و موثق است. تلفظ این واژه در پارسی‌میانه اُستیگان بوده است.
پیش از دوره رضاشاه به ستوان "نایب" می‌گفتند.
سَروان فرمانده یک گروهان ارتش است. گروهان یکی از یگان‌های ارتشی و سپاهی است که معمولاً از ۱۰۰ تا ۴۰۰ سرباز تشکیل شده است. درجه سروانی یکی از درجات ارتش و سپاهاست.سروان درجهء بالاتر از ستوان و پایینتر از سرگرد است.
در ایران پیش از دوره رضاشاه به سروان "سلطان" می‌گفتند. در فارسی دری افغانستان برای درجه سروان واژه تورن و برای سروان بلندپایه‌تر جکتورن بکار می‌رود.
سَرگُرد از درجه‌های نظامی ایران است. سرگرد فرمانده یگ گردان است که ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ سرباز دارد. سرگرد درجهء بالاتر از سروان و پایینتر از سرهنگ است.
پیش از دوره رضاشاه به سرگرد "یاور" می‌گفتند. معنای خود واژهء سرگرد "فرمانده دلاوران" است. گُـرد در پارسی معنای پهلوان و دلیر و جنگاور را می‌‌رساند.
سَرهَنگ مقامی است در ارتش و سپاه که بالاتر از سرگرد و پایین تر از سرتیپ
درجهٔ سرهنگ را در فارسی افغانستان دگروال می‌گویند که واژه‌ای است پشتو.
درجه برابر با سرگرد در نیروی دریایی درجه ناخدا سوم است.
نکته به همراه سوال:
از متخصصان در این امور کسی اطلاع داره که هنگ از چند نفر تشکیل میشه؟؟
ایا هنوز هست یا منسوخ شده
سرتیپ مقامی در ارتش که بالاتر از سرهنگ و پایین تر از سرلشگر است.
این مقام معادل درجه دریادار در نیروی دریایی است.
سردار لقبی است که در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به دارندگان درجه نظامی بالاتر از سرهنگ که دوره دافوس (دانشگاه فرماندهی و ستاد) را گذرانده باشند، اعطاء می‌شود. معادل این لقب در ارتش جمهوری اسلامی ایران امیر و در زمان پیش از انقلاب تیمسار بوده است.
امیر آخرین لقب نظامی در ارتش جمهوری اسلامی ایران است که به نظامیان دارای درجات نظامی بالاتر از سرهنگ که دوره دافوس (دانشگاه فرماندهی و ستاد) را گذرانده باشند بعد از لقب جناب اعطاء می شود و معادل این لقب در سپاه ، سردار و در زمان پیش از انقلاب تیمسار بوده است. این لقب شامل دارندگان درجات:سرتیپ دوم، سرتیپ یکم، سرلشگر، سپهبد و ارتشبد می شود.
سرلشکر لقبی احترام آمیزاست که تا اندکی پس از کشته شدن سرلشگر علی صیاد شیرازی در ارتش ایران برای دارندگان درجه‌ی نظامی سرتیپ و بالاتر از آن بکار می‌‌رفت. برای مثال؛ تیمسار سپهبد فضل اله زاهدی و تیمسار سرلشکر سید محمد خاوری .به صیاد شیرازی پس از مرگ درجه‌ی سپهبدی داده شد و تا مدتی در یادواره ها و خبر ها او را "تیمسار سپهبد صیاد شیرازی" می‌خواندند.
با توجه به این که درجه‌ی سپهبدی پس از انقلاب به کس دیگری داده نشده بود-- و هنوز هم داده نشده است
سپهبد نام یکی از درجات ارتشی است. سپهبد فرمانده یک سپاه از ارتش است. سپاه یکی از یگان‌های ارتشی است که معمولاً از بیش از ۳۰.۰۰۰ سرباز یعنی دو لشکر، تشکیل شده است.
اَرتِشبُد یکی از درجات بالای ارتشی در ایران است. آن را گاهی با ردهٔ ژنرال یکی دانسته‌اند.
بعد از مارشال که همان شاه می‌باشد، «ارتشبد» بالاترین درجه نظامی است که بیشتر اوقات به آن فرمانده کل قوا نیز می‌گویند.
درجه ارتشبدی از روی ژنرال چهار ستاره درارتش آمریکا در سال ۱۳۳۷ توسط محمدرضا شاه پهلوی ایجاد شد. اولین کسی که در ایران به این درجه ارتقاء پیدا کرد ارتشبد عبدالله هدایت درهمین سال بود.
از سال ۱۳۳۷ تا سال ۱۳۵۵ حدود ۲۰ نفر از افسران ارتش به درجه ارتشبدی ارتقا پیدا کردند که یک نفر از نیروی دریایی، ۴ نفر از نیروی هوایی و بقیه از نیروی زمینی بودند.آخرین ارتشبد درارتش شاهنشاهی، عباس قره‌باغی فرمانده وقت ژاندارمری بود که درسال ۱۳۵۵ به این درجه رسید.
بزرگ‌ارتشتاران عنوانی رسمی و نظامی است که در دوره پهلوی برای مقام فرماندهی سه نیروی مسلح کشور ایران بکار می‌رفت. فرمانده کل این سه نیرو در آن دوره محمدرضاشاه پهلوی بود. این عنوان پس از انقلاب ۱۳۵۷ در ایران به «فرمانده کل قوا» تغییر یافت.
به غیر از نیروی دریایی که درجات خاص خود را دارد این درجات با تغییرات ناچیز بـرای باقی نــیروهای مسلح کاربردی است.
این درجات عینا برای ناجـا و با کمی انحنا در پیـکان های درجـات گروهبانی و استواری ( تغییر به نیمدایره) برای سپاه پاسداران استفاده می شـود.
در زمان کنونی در هیچکدام از سیستم های نظامی ایران ارتشبد و سپهبد وجود ندارد
ارتقا درجات در شرایط عادی هر چهار سال یـکبـار صـورت میگیـرد .
سـیستم ارتقا تـا درجـه سرهــنگ تـمامی می ادامه می یابد و برای ارتقا به درجه سرتـیـپ دومـی و بـه بـالـا حــکم مـخـصوصی با تـوجه به سوابـق از سمت ستـاد مشترک
و با امضای مستقیم رهبری تنفیذ می شود

در سـپاه پاسـداران برای درجـات سرتیپ دومـی و به بالا از لـقب "سـردار"
و در ارتـش و نـیروی انتظامی از عنوان" امیر" استفاده می شود.
در ضمن اگر می بینید که برای مثال فرمانده ناجا سردار خوانده می شود به این دلیل است که از سپاه پاسداران به ناجا منـتقل شده و افـسران ارشـد دانشکده ای ناجا که در حال رسیدن به درجات سرتیپ دومی و به بالا هستند از زمان رسیدن به آن درجه امیر می شوند و نه سردار.
منبع : سایت و انجمن بسیجیان